خصوصیات عقد بیمه

اگر چه در عقد بیمه انجام تعهد بیمه گر مشروط و منوط به پرداخت حق بیمه از سوی بیمه گذار و وقوع حادثه است، ولی عقد بیمه، عقدی مشروط و معلق نیست و به محض انجام توافق بین طرفین، عقد بیمه، کامل و لازم الاجراست. 

به طور خلاصه “عقد بیمه”، عقدی است که بر اساس اصل حاکمیت اراده و توافق طرفین استوار است. ماده ۲ ق.ب. مصوب سال ۱۳۱۶ مقرر می دارد که عقد بیمه و شرایط آن باید به صورت سندی کتبی باشد که این سند به عنوان “بیمه نامه” شناخته می شود. سایر خصوصیات عقد بیمه از این قرار است: 

الف) بیمه، عقدی لازم است

در حالت کلی، بیمه عقدی لازم است و بنا به تعریف آورده شده در ماده ۱۸۵ ق.م. “عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله، حق فسخ آن را نداشته باشد، مگر در موارد معینه”. اما هر گاه یکی از طرفین یا هر دو بتوانند عقد را در هر زمان که بخواهند به میل خود فسخ کنند، آن عقد “جایز” است. در بیمه نیز در حالت کلی پس از انعقاد قرارداد، طرفین ملزم به رعایت آن و انجام تعهدات خود هستند و به همین دلیل تا عقد به تراضی فسخ نشود، طرفین باید تعهدات ناشی از قرارداد را انجام دهند. 

ب) بیمه، عقدی معوض است 

“عقد معوض” یا “عقد دو تعهدی”، عقدی است که هر یک از طرفین قرارداد در عین حال متعهد و متعهدله قرار می گیرند. بیمه گر در مقابل دریافت حق بیمه متعهد جبران خسارت است و بیمه گذار نیز به خاطر تضمینی که دریافت می کند (جبران خسارت در صورت وقوع حادثه) حق بیمه را می پردازد. پس بیمه یک قرارداد دو طرفه است.

ج) بیمه، عقدی الحاقی است 

اصولاً قرارداد های بیمه به وسیله بیمه گر تنظیم می شود و بیمه گذار آن قرارداد را قبول یا رد می کند. تنظیم شرایط قرارداد های بیمه ای از طریق مذاکره بین بیمه گر و بیمه گذار صورت نمی پذیرد بلکه در هر زمانی که بیمه گذار شرایط قرارداد را نامناسب تشخیص دهد می تواند آن را خریداری نکند، اما هر گاه قرارداد بیمه را پذیرفت باید شرایط آن را اجرا کند. به همین دلیل است که چون بیمه گران از قبل قرارداد های بیمه ای را تنظیم می کنند، دادگاه ها در موارد وجود ابهام در شرایط بیمه نامه ها آن را به نفع بیمه گذار تفسیر می کنند.

د) بیمه، عقدی اتفاقی است 

اصولاً عقد، زمانی اتفاقی تلقی می شود که ویژگی ها و امتیازات آن هنگام عقد قرارداد برای طرفین نامعلوم باشد زیرا امتیازات، ناشی از بروز حادثه ای خواهد بود که در آینده اتفاق خواهد افتاد. در عقد بیمه نیز بیمه گذار وجه معینی را به عنوان حق بیمه می پردازد و اگر حادثه ای اتفاق نیفتد، بیمه گر خسارتی را پرداخت نمی کند، اما اگر حادثه ای به وقوع پیوست، مبلغ حق بیمه پرداختی توسط بیمه گذار به مراتب کمتر و کوچک تر از خسارتی است که بیمه گر پرداخت خواهد کرد.

ذکر دو نکته اصلی لازم است. اول اینکه تعهد بیمه گر غالباً موقوف به واقعه غیر قطعی یا اتفاقی است که موضوع قرارداد بیمه است و این در حالی است که تعهد بیمه گذار در پرداخت حق بیمه قطعی است؛ دوم آنکه انشای این عقد معلق نیست، بلکه تعهدات ناشی از آن در مورد بیمه گر مغلق و مشروط است. 

هـ) بیمه، عقدی مستمر است 

اجرای این دسته از عقود، مستلزم صرف وقت است و تعهدات طرفین در آنها در مدت زمان نسبتاً طولانی به اجرا گذاشته می شود، مانند قرارداد های اجاره و بیمه که نقطه مقابل قرارداد های فوری مانند “بیع” هستند. نحوه فسخ و بطلان در قرارداد های فوری و مستمر یکسان نیست، چنان که تجدید نظر در شرایط قرارداد (به علت پیدایش تحولات خاص و غیر قابل پیش بینی، آن هم بعد از انعقاد عقد) فقط در قرارداد های مستمر میسر است و تمدید ضمنی نیز فقط در این نوع قرارداد ها امکان پذیر است.